Pierwszy raz pomyślałem o tym bodaj w grudniu 2018 r. Myśli znalazły wówczas odzwierciedlenie w dyskusji na Twitterze. Skargi o wznowienie nie musiałem składać, udało nam się „odkręcić sprawę” w zwyczajnym trybie.
Drugi raz pomyślałem o tym i napisałem opinię dla serwisu Prawo.pl w maju 2019 r. Możecie przeczytać tę opinię tu.
Analogiczny pogląd został wyrażony w październiku 2019 r. przez mec. A. Kraińską z kancelarii Wardyński i Wspólnicy na blogu codozasady.pl.
Moim zdaniem osoby, które przegrały prawomocnie spór z bankiem (lub nabywcą wierzytelności od banku) niezależnie od tego czy atakowały bank (powodowie), czy broniły się przed bankiem (pozwani) mogą żądać wznowienia prawomocnie zakończonego postępowania, odwołując się do słynnego wyroku w sprawie małżeństwa Dziubak w „polskiej sprawie frankowej”.
1. W dniu 3 października 2019 r. zapadło orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej [„TSUE”] w sprawie C-260/18.
2. Pytania prejudycjalne zostały zadane przez Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z dnia 26 lutego 2018 r., XXV C 1255/17 w postępowaniu, w którym podstawą sporu jest umowa kredytu hipotecznego indeksowanego kursem franka szwajcarskiego [„CHF”].
3. Uważam, że dopuszczalne pozostaje wznowienie postępowania cywilnego z uwagi na wydanie w dniu 3 października 2019 r. wyroku przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, mimo braku takiego wskazania w art. 401-404 k.p.c.
4. Ponownie pomocą konsumentom może służyć prawo europejskie.
5. W mojej ocenie stanowisko przeciwne, wyrażone zwłaszcza w artykule opublikowanym w Dzienniku Gazecie Prawnej z 12 listopada 2019 r., jest nietrafne. Nie dostrzega bowiem istoty orzeczeń TSUE oraz… Naczelnego Sądu Administracyjnego. Pomija uwarunkowania międzynarodowe i konstytucyjne. Bez szczegółowego odniesienia się do poglądu Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 października 2017 r., I FPS 1/17 analiza jest co najmniej niepełna, a przez to wadliwa.
6. Stawiając tę tezę, zwracam szczególną uwagę na regulacje zawarte nie tylko w Kodeksie postępowania cywilnego, ale również w bliźniaczej procedurze sądowodoadministracyjnej (dla której przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stanowiły wzorzec i… odwrotnie, o czym niżej), a także stanowisko Trybunału Konstytucyjnego zawarte w postanowieniu z 7 sierpnia 2009 r., S 5/09 [www.soas.org.pl] oraz uchwałę Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 października 2017 r., I FPS 1/17 [www.orzeczenia.nsa.gov.pl].
7. Szczególnie istotne jest w tym zakresie rozstrzygnięcie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 października 2017 r., I FPS 1/17 wraz z przywołanym w nim orzecznictwem TSUE oraz stanowiskami zajmowanymi przez Rzeczników Generalnych. W tym orzeczeniu zmierzono się z analogicznym zagadnieniem, tyle że na gruncie przepisów ustawy – Prawo o postępowaniu sądowo administracyjnym.
2.1. [Teza]
8. Dopuszczalność wznowienia postępowania cywilnego po orzeczeniu TSUE należy wywieść z zasad skuteczność i równoważności prawa Unii Europejskiej, art. 4011 k.p.c., wprowadzającego możliwość wznowienia postępowania cywilnego zakończonego prawomocnym orzeczeniem wskutek rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego. W przypadku „frankowiczów” orzeczeniem TSUE umożliwiającym wznowienie jest wyrok z dnia 3 października 2019 r., C-260/18.
2.2. [Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego]
9. W postanowieniu z 7 sierpnia 2009 r. w sprawie S 5/09 Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego budzą wątpliwość w zakresie, w jakim nie wskazują orzeczenia ETPCz wprost jako podstawy wznowienia postępowania cywilnego.
10. Wydając w tym zakresie postanowienie sygnalizacyjne, Trybunał Konstytucyjny wskazał, że związanie Polski prawem międzynarodowym wymaga respektowania rozstrzygnięć organów ustanowionych na mocy tego prawa, z odwołaniem do art. 9 Konstytucji RP.
[zob. post. Trybunału Konstytucyjnego z 7 sierpnia 2009 r., S 5/09, www.soas.org.pl]
11. Analogiczne uwagi, jak te, sformułowane przez Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 7 sierpnia 2009 r. należy zgłosić względem braku jednoznacznej regulacji w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego podstawy do wznowienia postępowania po wydaniu orzeczenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
2.3. [Procedura cywilna a procedura sądowoadministracyjna – komparatystyka prawnicza]
12. W procedurze cywilnej wprowadzono z dniem 8 września 2016 r. art. 177 § 1 pkt 31 k.p.c., zgodnie z którym, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym albo Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej sąd może zawiesić postępowanie w danej sprawie.
13. W uzasadnieniu do projektu ustawy wprowadzającej art. 177 § 1 pkt 31 k.p.c. przepis zawarto wskazanie, że:
„Wzorem projektowanego przepisu jest treść art. 124 § 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, z późn. zm.), z tym zastrzeżeniem, że zawieszenie postępowania cywilnego będzie miało charakter fakultatywny”.
[zob. uzasadnienie projektu ustawy z 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2015 r. poz. 1311]
14. W ustawie – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi zawarto dwa przepisy:
– art. 124. § 1. Sąd zawiesza postępowanie z urzędu:
w razie przedstawienia przez sąd w tym postępowaniu pytania prawnego Trybunałowi Konstytucyjnemu albo Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej;
przepis ten wszedł w życie 10 kwietnia 2010 r.;
– art. 125. § 1. Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu:
jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania administracyjnego, sądowoadministracyjnego, sądowego, przed Trybunałem Konstytucyjnym lub Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej;
przepis ten wszedł w życie 15 sierpnia 2015 r.;
15. Ustawodawca wprowadzając pkt 31 w art. 177 § 1 k.p.c. odwołał się do art. 124 § 1 pkt 4 p.p.s.a., choć obowiązywał już art. 125 § 1 pkt 1 p.p.s.a., w tożsamym brzmieniu.
16. Jednocześnie ustawodawca pominął treść art. 272 § 1 p.p.s.a. kompatybilnego z art. 124 § 1 pkt 4 p.p.s.a. oraz art. 125 § 1 pkt 1 p.p.s.a.
17. W art. 272 § 3 p.p.s.a. wskazano, że można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio, z tym że termin do wniesienia skargi o wznowienie postępowania biegnie od dnia doręczenia stronie lub jej pełnomocnikowi rozstrzygnięcia organu międzynarodowego. Koresponduje on z art. 9 Konstytucji RP. Zabrakło jednak analogicznego postanowienia w regulacjach odnoszących się do postępowania cywilnego, choć to przepisy postępowania sądowoadministracyjnego stanowiły wzór dla noweli postępowania cywilnego w tym zakresie.
2.4. [Zasady równoważności i skuteczności wynikające z prawa Unii Europejskiej]
18. Weryfikacja rozwiązań zawartych w prawie krajowym względem ich zgodności z unijnym standardem ochrony, dokonywana jest przy zastosowaniu wymogów równoważności i skuteczności.
19. Równoważność, to kwestia oceny czy przepisy prawa krajowego przewidują w danej procedurze istnienie wyjątku od zasady powagi rzeczy osądzonej. Jeżeli taka norma istnieje, to powinna ona znaleźć zastosowanie również co do orzeczeń dotyczących prawa UE.
20. Skuteczność zaś oznacza weryfikację czy wykonywanie uprawnień przyznanych przez prawo unijne nie jest nadmiernie utrudnione lub praktycznie utrudnione.
[zob. uchw. Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 października 2017 r., I FPS 1/17, www.orzeczenia.nsa.gov.pl; zob. też wyr. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 6 października 2015 r., C-69/14, www.curia.europa.eu]
21. Do powyższych kwestii niejednokrotnie odnosił się w swych orzeczeniach Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W wyroku z 10 lipca 2019 r., C-213/13 wskazano, że jeżeli obowiązujące krajowe zasady proceduralne obejmują możliwość dokonania przez sąd krajowy zmiany orzeczenia posiadającego moc rzeczy osądzonej w celu doprowadzenia do sytuacji zgodnej z prawem krajowym, możliwość ta zgodnie z zasadami równoważności i skuteczności powinna zostać wykorzystana w pierwszej kolejności w celu doprowadzenia do stanu zgodnego z przepisami Unii. W ocenianej sprawie TSUE jednoznacznie wskazał, że sąd krajowy, powinien uzupełnić wydane przez siebie orzeczenie posiadające powagę rzeczy osądzonej, które prowadziło do sytuacji niezgodnej z przepisami Unii, lub dokonać zmiany tego orzeczenia, uwzględniając wykładnię tych przepisów dokonaną następnie przez Trybunał.
[zob. wyr. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 10 lipca 2014r., C-213/13; zob. też wyr. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 29 lipca 2019r., C-620/17, www.curia.europa.eu]
22. W wyroku z 29 lipca 2019 r. w sprawie C-620/17 TSUE zwrócił uwagę, że relewantne dla oceny dopuszczalności wznowienia postępowania na podstawie orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest to, czy w ramach danej procedury istnieje możliwość wzruszenia prawomocnego orzeczenia (pkt 62):
„Ponadto z brzmienia pytania szóstego wynika, że prawo węgierskie dopuszcza rewizję orzeczenia mającego powagę rzeczy osądzonej w celu przywrócenia konstytucyjności sytuacji, z uwagi na nowe orzeczenie Alkotmánybíróság (trybunału konstytucyjnego)”.
23. W konkluzji TSUE stwierdza, że jeśli obowiązujące krajowe normy proceduralne obejmują możliwość dokonania przez sąd krajowy zmiany orzeczenia mającego powagę rzeczy osądzonej, aby doprowadzić do zgodności sytuacji stworzonej wskutek tego wyroku z wcześniejszym prawomocnym krajowym orzeczeniem sądowym, które było już znane sądowi wydającemu ten wyrok, jak również stronom w postępowaniu zakończonym tym wyrokiem, wówczas rozwiązanie to zgodnie z zasadami równoważności i skuteczności, stosowane na takich samych warunkach, musi przeważyć, aby doprowadzić do zgodności sytuacji z prawem Unii w wykładni nadanej wcześniejszym wyrokiem Trybunału.
24. Tę tezę należy odnieść do sytuacji, w której krajowe ramy proceduralne dopuszczają możliwość wzruszenia orzeczenia wskutek późniejszego wyroku sądu lub trybunału krajowego. Dlatego TSUE w sprawie C-620/17 w pkt. 62 odnosi się do wznowienia postępowania na podstawie późniejszego orzeczenia krajowego sądu konstytucyjnego.
[zob.: wyr. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 29 lipca 2019r., C-620/17, www.curia.europa.eu]
25. Mając na uwadze powyższe rozważania należy stwierdzić, że w polskim porządku prawnym w ramach postępowania cywilnego niewątpliwie istnieje przepis, umożliwiający wzruszenie prawomocnego orzeczenia. Jest to norma zawarta w art. 4011 k.p.c., odnosząca się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego.
26. Analizy wymaga czy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego może zostać uznane za podobne względem orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydanego w ramach procedury pytań prejudycjalnych.
27. Szerokie omówienie tej kwestii, tyle że w ramach procedury sądowoadministracyjnej zawarto w orzeczeniu Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 października 2017 r., I FPS 1/17, odwołując się do szeregu orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
28. Nadto należy mieć na względzie wyrok TSUE z 6 października 2015 r., C-69/14 oraz opinię Rzecznika Generalnego w tej sprawie z dnia 23 kwietnia 2015 r. [www.curia.europa.eu].
29. Rzecznik Generalny, zaznaczając, że być może wychodzi poza zakres pytania prejudycjalnego, stwierdził, że (pkt 52, 53 opinii) w jego ocenie nie może być mowy o poszanowaniu zasady równoważności, jeżeli późniejsze orzeczenie krajowego Trybunału Konstytucyjnego może prowadzić do wznowienia postępowania w odniesieniu do wcześniejszego prawomocnego wyroku cywilnego, umożliwiając tym samym zwrot nienależnie pobranego podatku, podczas gdy wyrok TSUE nie może wywierać takiego skutku. W takiej sytuacji prawa wynikające z konstytucji krajowej byłyby objęte większą ochroną niż prawa nadane na gruncie prawa Unii, a więc te ostatnie nie cieszyłyby się ochroną równoważną z ochroną zapewnioną tej kategorii praw wynikających z prawa krajowego.
30. Pogląd ten został podzielony przez TSUE w wyroku z 6 października 2015 r., C-69/14. Choć Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że możliwość wznowienia postępowania na podstawie jego orzeczenia występująca w postępowaniu administracyjnym w braku takiej możliwości w postępowaniu cywilnym nie narusza zasady równoważności, to uznał jednocześnie za trafny pogląd Rzecznika Generalnego odnoszący się do istnienia w ramach tej samej procedury analogicznego środka jak wznowienie na podstawie orzeczenia TK.
31. TSUE w sprawie C-69/14, odwołując się do własnego wyroku z 2 października 2003 r., C-147/01 powoływanego w opinii przez Rzecznika Generalnego, wskazał, że:
„Z orzecznictwa przypomnianego w pkt 27 niniejszego wyroku wynika, że zasada równoważności zabrania, aby państwo członkowskie ustanawiało w wypadku skarg o zwrot podatku opartych na naruszeniu prawa Unii mniej korzystne zasady proceduralne aniżeli zasady mające zastosowanie do podobnych skarg opartych na naruszeniu prawa krajowego (zob. również wyrok Weber’s Wine World i in., C-147/01, EU:C:2003:533, pkt 104)”.
[zob. wyr. zob. też wyr. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 6 października 2015 r., C-69/14, www.curia.europa.eu]
32. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej doszedł zatem do wniosku, z którego wynika, że jeżeli w ramach danej procedury istnieje środek krajowy umożliwiający wzruszenie orzeczenia po prawomocnym zakończeniu postępowania, to brak adekwatnej regulacji w zakresie skutku orzeczenia TSUE należy uznać za naruszenie zasady równoważności.
33. Rozstrzygnięcie to wpisuje się w nurt wyznaczony przez orzeczenie TSUE w sprawie Simmenthal I, stanowiącej kanon w zakresie prawa wspólnotowego. W wyroku z 9 marca 1978 r., 106/77, uznano, że sąd krajowy, posiadający w ramach swoich kompetencji za zadanie zastosować przepisy prawa wspólnotowego, zobowiązany jest zapewnić pełną skuteczność tych norm, nie stosując w razie konieczności, z mocy własnych uprawnień, wszelkich, nawet późniejszych, sprzecznych z nimi przepisów ustawodawstwa krajowego, i nie można przy tym wymagać od niego wnioskowania ani oczekiwania na zniesienie tych przepisów w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym.
[zob. wyr. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 9 marca 1978 r., 106/77, www.curia.europa.eu]
34. Co więcej, przy ocenie dopuszczalności wznowienia postępowania należy mieć na względzie orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Factortame w przedmiocie fundamentalnych zasad wykładni prawa wspólnotowego. W wyroku z 19 czerwca 1990 r. C-213/89, stanowiącym kanon prawa wspólnotowego, TSUE jednoznacznie wskazał, że to właśnie do sądów krajowych należy, w oparciu o zasadę współpracy wynikającą z art. 5[10] TWE, zapewnienie ochrony prawnej, którą podmioty indywidualne wywodzą z bezpośredniej skuteczności przepisów prawa wspólnotowego. Ponadto, zwrócono uwagę na sprzeczność z podstawowymi wymogami prawa wspólnotowego przepisów krajowych oraz praktyk legislacyjnych, administracyjnych lub sądowych, które mogą osłabiać skuteczność prawa wspólnotowego pozbawiając sąd krajowy, stosujący przepisy wspólnotowe, możliwości pominięcia w toczącym się przed nim postępowaniu przepisów krajowych, które ograniczają, choćby przejściowo, moc obowiązującą i skuteczność przepisów wspólnotowych.
[zob. wyr. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 czerwca 1990 r., C-213/89, www.curia.europa.eu]
35. Trafnie odwołał się do tych regulacji oraz orzeczeń Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z 16 października 2017 r., I FPS 1/17 rozstrzygając analogiczny problem w ramach procedury sądowoadministracyjnej rozszerzając podstawy wznowienia także na przypadek późniejszego wydania rozstrzygnięcia przez TSUE.
36. Dokonując szczegółowego porównania orzeczeń i postępowań przed TK i TSUE doszedł do wniosku, że są to środki prawne o podobnym charakterze.
37. Podkreślił przy tym, że za dopuszczalnością wznowienia postępowania przemawiają m.in. takie okoliczności jak:
37.1. zapewnienie skutecznego środka prawnego realizacji praw jednostki do podjęcia przez organy państwowe wszelkich możliwych działań mających na celu wyeliminowanie rozstrzygnięć niezgodnych z prawem unijnym,
37.2. możliwość odpowiedniego wykorzystania procedury istniejącej w prawie krajowym (wznowienia postępowania sądowego ze względu na późniejszy wyrok TK), a wykazującej zbieżność z celami, charakterem oraz skutkami orzeczeń wydawanych w trybie prejudycjalnym,
37.3. gwarancja równego traktowania jednostek, niezależnie od tego, czy w ich sprawie wystąpiono z pytaniem prejudycjalnym czy też nie,
37.4. zapewnienie możliwości wzruszania prawomocnych wyroków sądów administracyjnych w celu realizacji zasady skuteczności orzeczeń TSUE,
37.5. zminimalizowanie ryzyka odpowiedzialności odszkodowawczej państwa za rozstrzygnięcia niezgodne z prawem UE.
[zob. uchw. Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 października 2017 r., I FPS 1/17, www.orzeczenia.nsa.gov.pl]
38. Podkreślam przy tym, że również z uwagi na uregulowanie z art. 76 zd. 1 Konstytucji RP, który przyznaje konsumentom szczególną ochronę, za dopuszczalne i zasadne należy przyjąć wznowienie postępowania cywilnego na podstawie orzeczenia TSUE.
39. Zwracają też na to uwagę praktycy. Agnieszka Kraińska w artykule z 17 października 2019 r. wprost stwierdza, że:
„Mówiąc językiem orzecznictwa TSUE, przepisy procedury cywilnej dotyczące środków zaskarżenia, mające zapewnić ochronę uprawnień wywodzonych przez podmioty z prawa UE, są mniej korzystne niż przepisy przewidziane dla ochrony uprawnień wywodzonych z prawa krajowego. Dopuszczalność wznowienia postępowania na skutek orzeczenia TK, w świetle unijnej zasady równoważności, powinna prowadzić do dopuszczalności wznowienia postępowania cywilnego na skutek wyroku TSUE”.
[A. Kraińska, Prawo do wznowienia postępowania sądowego na skutek wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, http://www.codozasady.pl/prawo-do-wznowienia-postepowania-sadowego-na-skutek-wyroku-trybunalu-sprawiedliwosci-unii-europejskiej/gdfd]
40. Znam stanowisko Sądu Najwyższego w tym zakresie, które pojawiło się dekadę temu, gdy zaczynałem studia prawnicze: postanowienie z 22 października 2009 r., I UZ 64/09 [www.sn.pl] oraz uchwałę z 30 listopada 2010 r., III CZP 16/10 [www.sn.pl]. Przywołuję je w opinii dla Prawo.pl. Liczę na to, że próba przekonania sądów do odmiennego spojrzenia na tę kwestię okaże się skuteczna, choćby wymagała rozstrzygnięcia Trybunału.
41. Na złożenie skargi ten, kto prawomocnie przegrał sprawę dotyczącą kredytu z elementem walutowym, ma czas do 3 stycznia 2020 r. Trzy miesiące od ogłoszenia orzeczenia TSUE. Zostało jeszcze sporo czasu! Uważam, że szkoda pozbawiać się szansy, którą przynosi TSUE i warto jeszcze raz zawalczyć o swoją sprawę.
Obraz na stronie głównej: www.pixabay.com / rawpixel
W razie pytań zapraszamy do kontaktu:
Autor: radca prawny Damian Nartowski
d.nartowski@wnlegal.pl
tel: + 48 722 115 165
BIO (klik)
Ustawa o ochronie sygnalistów, która wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937, nakłada na pracodawców obowiązek stworzenia wewnętrznej procedury
W ostatnich wpisach omawialiśmy szczegóły Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/988, które dotyczy ogólnego bezpieczeństwa produktów (GPSR). Rozporządzenie to
Karol Wątrobiński
k.watrobinski@wnlegal.pl
Damian Nartowski
d.nartowski@wnlegal.pl
Nasze biura: Kielce, ul. Olszewskiego 6 | Kraków, Aleja Pokoju 1 | Warszawa Rondo Daszyńskiego 2b
+48 730 740 950 | biuro@wnlegal.pl