Korzystny wyrok TSUE w polskiej sprawie frankowej! 29 kwietnia 2021 r., C-19/20.

Minęło już kilka godzin od opublikowania wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-19/20 (klik). Trybunał odpowiedział na pytania zadane przez Sąd Okręgowy w Gdańsku na tle sporu dotyczącego postanowień umowy kredytu powiązanego z walutą wg wzorca dawnego GE Money Banku.
Zarówno sektor bankowy, jak i kredytobiorcy odtrąbili sukces. Kto ma rację? Moim zdaniem kredytobiorcy / konsumenci. Teza ta nie wynika z tego, że reprezentujemy ich przed sądami. To wynik lektury uzasadnienia omawianego wyroku.
[Aneksy nie sanują umów]
Aneksy podpisywane przez konsumentów muszą posiadać specjalną treść by móc naprawiać wadliwe postanowienia tkwiące w umowach (i same umowy).
Aneksy zawierane w Polsce (stosowane przez banki) takich wymogów nie spełniały, co już wielokrotnie potwierdzały sądy powszechne i Sąd Najwyższy – brakowało w nich informacji o stosowaniu przez banki wadliwych postanowień, skutków takiego działania oraz wolnej, świadomej i wyraźnej zgody konsumenta na sanowanie nieprawidłowych klauzul.
Uwaga dla prawników banków – pamiętajcie, żeby odpowiednio ukształtować postanowienia „ugód” zawieranych z klientami, bowiem może się okazać, że nie spełniają standardów wynikających z prawa europejskiego.
[Podział klauzuli? Nie można redukować postanowienia o wadliwą treść]
Trybunał podkreśla, że nie można doprowadzić do sytuacji, w której usunięciu podlega tylko „chora” część klauzuli przeliczeniowej. W sprawie mamy do czynienia ze specyficznymi postanowieniami banku GE Money, które w zakresie zasad określania kursów walut odwołują się do założeń: „kurs średni NBP + marża banku”. Trybunał, wbrew stanowisku następcy prawnego GE Money, podkreśla, że wyeliminowanie elementu w postaci „marży banku” prowadzi do tego, że upada cała klauzula, a za nią indeksacja (cały element walutowy).
Mimo tego, że wyrok odnosi się do specyficznego postanowienia umownego, to ma znaczenie również dla spraw innych banków. Nie da się go deprecjonować: „nasza umowa jest inna”. Skoro Trybunał wykluczył możliwość redukcji częściowo utrzymującej skuteczność w tak specyficznym rozwiązaniu („kurs średni NBP + marża banku”), to tym samym wadliwe są inne postanowienia z umów innych banków, w których takiej próby precyzowania zasad ustalania tabeli kursowej nie ma.
Trybunał zatem ponownie (zob. np. sprawy C-126/17, C-488/11) pogrążył banki – nie mogą one argumentować, że w klauzulach przeliczeniowych jest tylko drobna nieprawidłowość i powinny zostać utrzymane bez tej nieprawidłowości, względnie zastąpione kursem średnim NBP.
[Ustawa antyspreadowa z 2011 r. – nie ma znaczenia]
Trybunał podkreślił, że ustawa antyspreadowa nie ma znaczenia dla oceny roszczeń kredytobiorców. Nie sanuje ona wadliwych postanowień tkwiących w umowach.
Ponownie zwrócono uwagę, że ustawodawca nie może utrudniać konsumentom dochodzenia roszczeń.
[Co sąd bada? Jakie znaczenie ma decyzja konsumenta?]
Sąd z urzędu powinien ocenić czy w umowie występują wadliwe postanowienia, a jeżeli tak, to jaki wpływ wywiera to na umowę. Jest to zrozumiałe, podkreślane wielokrotnie, jednoznaczne.
Trybunał podkreśla, że konsument nie może sobie dowolnie wybierać: wolę nieważność / wolę „odfrankowienie” (rozliczenie wg założenia udostępnione środki w PLN + oprocentowanie Libor).
Sąd krajowy sam musi ocenić czy umowa może zostać uznana za nieważną. Jeżeli uzna, że taka możliwość istnieje, to powinien poinformować o tym konsumenta. Wówczas dopiero znaczenia nabiera wola konsumenta – może on bowiem oświadczyć, że nie akceptuje skutków nieważności umowy oraz rezygnuje z ochrony w sposób świadomy (wolny, wyraźny). Konsument może przywrócić w ten sposób skuteczność wadliwym postanowieniom tkwiącym w umowie.
Wracamy tu do zagadnienia, która kondykcja znajduje zastosowanie przy nieważności umowy kredytu wskutek ujęcia w niej postanowień abuzywnych: odpadnięcie podstawy świadczenia czy nieważność czynności prawnej? Moim zdaniem wyrok Trybunału wskazuje na nieważność umowy (condictio sine causa), co ma istotne znaczenie choćby w kontekście przepisów o przedawnieniu.
Konsument – w polskich realiach prawnych – może naprawić umowę, która jest nieważna. Nie mamy do czynienia z sytuacją, w której konsument „unieważnia” skuteczną umowę.
[Sąd powinien informować konsumenta o skutkach nieważności]
Zaznaczyłem powyżej już tę kwestię. Sąd krajowy powinien poinformować konsumenta o konsekwencjach prawnych, jakie może pociągnąć za sobą stwierdzenie nieważności umowy także wówczas, gdy kredytobiorca jest reprezentowany przez fachowego pełnomocnika.
Liczę, że ta kwestia przyniesienie pozytywny skutek, zwłaszcza w sprawach, w których pełnomocnik nie w pełni należycie reprezentuje interesy swojego klienta (co niestety się zdarza). Mam nadzieję, że nie będzie ten wymóg wykorzystywany jako element nacisku na kredytobiorcę (straszenia go) oraz ingerencji w relację pełnomocnik – kredytobiorca. Skoro bowiem napisałem w pozwie o nieważności umowy, to ustaliłem to uprzednio z klientem.
Uważam też, że jeżeli w toku postępowania są podnoszone zarzuty względem umowy prowadzące do jej nieważności oraz tej nieważność konsument się domaga (wywodzi z niej roszczenia), to takie pouczenia – w realiach polskiego procesu – nie powinny występować.
[Przedawnienie]
Trybunał w zakresie przedawnienia roszczeń konsumenta wskazał na konieczność uwzględniania tego zagadnienia wg prawa krajowego z tym, że konsumentowi musi zostać zapewniona ochrona wynikająca z prawa europejskiego.
Wydaje się, że podtrzymany w tym zakresie został pogląd ze spraw C-485/19 oraz C-698/18. W orzeczenia dotyczących tych postępowań Trybunał wskazał, że przedawnienie roszczeń konsumenta nie może rozpocząć się wcześniej niż z chwilą powzięcia przez niego wiedzy o nieuczciwym zachowaniu banku.
Pozostawienie przez Trybunał kwestii przedawnienia krajowemu porządkowi prawnemu (przy zachowaniu konieczności ochrony konsumenta) naszym zdaniem może oznaczać niekorzystne rozstrzygnięcia dla banków. Wynika to z konsekwencji odesłania w zakresie przedawnienia do prawa krajowego. Można bowiem skutecznie argumentować, że bieg terminu przedawnienia dla roszczeń banków przy nieważnej umowie rozpoczął się z chwilą, w której w najwcześniejszym możliwym terminie bank mógł zażądać zwrotu nienależnie wypłaconych konsumentowi kwot. Bieg terminu przedawnienia roszczeń banków o zwrot kapitału wystartował zatem niedługo po uruchomieniu środków (danej transzy) na podstawie nieważnej umowy. Pozostawałoby to oczywiście bardzo korzystne dla konsumentów. Zapraszam do zapoznania się z naszym artykułem w serwisie Prawo.pl z 14 kwietnia 2021 r. (klik), który szczegółowo omawia tę kwestię.
[Wynagrodzenie za korzystanie z kapitału]
Trybunał nie wypowiada się co do roszczenia banku o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Naszym zdaniem należy przyjąć pogląd o bezzasadności takich roszczeń, wspierając się choćby rozstrzygnięciem Trybunału w sprawie C-301/18.
Uważam, że w polskim porządku nie ma ku temu podstaw.
[Wznowienie prawomocnie zakończonych postępowań]
Moim zdaniem wyrok TSUE daje szansę do wznowienia prawomocnie zakończonych postępowań. Przykładowo jeżeli ktoś przegrał sprawę z uwagi na błędne nadanie znaczenia aneksowi albo przyjęcie, że klauzulę da się podzielić, to powinien skorzystać z tej możliwości i wnieść skargę o wznowienie postępowania.
[Podsumowanie]
Uważam, że wyrok jest pozytywny dla konsumentów. Stanowi istotny element w postępowaniach przeciwko bankom. Daje wiele szans konsumentom i ich pełnomocnikom.

Korzystny wyrok TSUE w polskiej sprawie frankowej! 29 kwietnia 2021 r., C-19/20.

Zobacz również

Przedawnienie roszczeń konsumenta wobec banku? Wyrok TSUE z 22 kwietnia 2021 r., C-485/19. Orzeczenie korzystne dla konsumentów!

Uwagi do uchwały SN w sprawie kredytów powiązanych z walutą – III CZP 11/20. Opinia w serwisie Prawo.pl