Jak prawo chroni innowacyjne rozwiązania?

W ostatnich latach bardzo dużo mówi się o potrzebie opracowywania i stosowania w gospodarce innowacyjnych rozwiązań takich jak nowe produkty, usługi czy metody. 

Naukowcy i przedsiębiorcy tworzący nowe, praktyczne rozwiązania obawiają się czasami, że innowacyjny produkt czy usługa zostaną „skopiowane” i będą wykorzystywane bez ich zgody. 

Wbrew pozorom przepisy prawa dają dosyć sporo możliwości ochrony innowacji. Warto te możliwości poznać, aby wybrać optymalny sposób ochrony dla własnego rozwiązania. 

Prawo autorskie chroni dużo (ale nie wszystko)

W praktyce najczęściej spotykaną formą ochrony z jaką mogą spotkać się naukowcy i przedsiębiorcy jest zapewne ochrona na podstawie przepisów prawa autorskiego.

Przepisy te chronią utwory, które są zdefiniowane dosyć ogólnie jako przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalone w jakiejkolwiek postaci. Typowymi przykładami utworów są na przykład teksty (raporty, opinie, ekspertyzy), grafiki oraz programy komputerowe. 

Ochrona przysługuje utworom niezależnie od wartości czy przeznaczenia utworów. Twórca ochronę uzyskuje automatycznie. Nie musi zatem nigdzie zgłaszać, że konkretny utwór. Wbrew często występującemu przekonaniu, które nie ma również obowiązku oznaczania utworu tzw. notą copyright’ową.  

Prawo autorskie zapewnia bardzo szeroką ochronę. Twórcy mają w zasadzie monopol na korzystanie z danego utworem. Poza kilkoma wyjątkowymi sytuacjami korzystanie z utworu wymaga uzyskania zgody.

Mimo, że prawo autorskie zapewnia szeroką ochronę, to trzeba pamiętać, że nie chroni ono wszystkiego. Poza zakresem ochrony pozostają odkrycia, idee, procedury, metody, czy zasady działania. Jeśli innowacyjne rozwiązanie jest na etapie pomysłu (na pomysłu na aplikację), ale nie zostało jeszcze ustalone (np. przez stworzenie kodu aplikacji), to nawet prawo autorskie nie zapewni tu ochrony. Nie ma zatem wyłączności na korzystanie z danego pomysłu. 

Co daje patent?

Chociaż w niektórych przypadkach prawo autorskie zapewni wystarczającą ochronę konkretnego rozwiązania, to jednak w bardzo wielu sytuacjach ważne będzie uzyskanie ochrony wynikającej z innej ustawy, czyli prawa własności przemysłowej. 

Jeżeli innowacja wiązała się ze stworzeniem wynalazku to prawidłową ścieżką postępowania będzie próba uzyskania patentu. Przepisy prawa nie definiują czym jest wynalazek. W praktyce wskazuje się, że wynalazkiem jest rozwiązanie problemu technicznego. Warto pamiętać o tym, że w Polsce nie można co do zasady opatentować programu komputerowego. 

Jeśli wynalazek spełnia warunki wskazane w przepisach, a więc jest nowy, posiada poziom wynalazczy (nie wynika dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki) i nadaje się do przemysłowego stosowania, to można rozpocząć formalną procedurę zgłoszenia wynalazku do Urzędu Patentowego w celu uzyskania patentu. W praktyce patent daje monopol na stosowanie danego rozwiązania. 

W przeciwieństwie do prawa autorskiego, gdzie ochrona przysługiwała bez spełnienia jakichkolwiek formalności, aby uzyskać patent niezbędne jest przejście procedury przed Urzędem Patentowym. Konieczne jest również poniesienie opłat urzędowych związanych ze zgłoszeniem (od 500 zł w górę). 

Urząd Patentowy dokona weryfikacji zgłoszenia, zbada czy faktycznie wynalazek jest nowy, posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego stosowania, a na koniec tego wcale niekrótkiego postępowania wyda pozytywną lub negatywną decyzję. 

Wzór użytkowy

Prawo własności przemysłowej przewiduje również możliwość ochrony innych wytworów niż wynalazki. Jedną z tych kategorii są wzory użytkowe. 

Wzór użytkowy – podobnie jak patent – jest w założeniu rozwiązaniem pewnego problemu technicznego. Ma dotyczyć kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci.

Istnieją rozwiązania, które mogą zostać uznane zarówno za wynalazek jak i wzór użytkowy, choć nie zawsze tak jest z uwagi na to, że wzór musi dotyczyć kształtu, budowy lub zestawienia. Przy wynalazku nie ma takiego ograniczenia, co powoduje, że pojęcie wynalazku jest szersze niż pojęcie wzoru użytkowego. Na wzór użytkowy uzyskuje się prawo ochronne – podobnie jak w przypadku patentu – po przejściu formalnej procedury przed Urzędem Patentowym. 

Know-how

W niektórych przypadkach innowacje mogą polegać na ulepszeniu pewnych metod czy zasad działania. Nie zawsze powstaje wówczas wytwór, który mógłby zostać chroniony prawem autorskim czy prawami własności przemysłowej. W trakcie prac nad rozwiązaniem uzyskiwane są jednak informacje mające wymierną wartość gospodarczą.

Takie informacje określa się jako know-how. Za know-how może też uznać wynalazek, który nie został zgłoszony do Urzędu Patentowego w celu uzyskania patentu. Pomysł niechroniony przez prawo autorskie również będzie mógł stanowić know-how.

Przepisy prawa nie przewidują dla właściciela know-how żadnego monopolu, który gwarantowałby mu, że nikt nie wykorzysta posiadanych przez niego informacji. Jeśli zatem właściciel know-how musi je ujawnić innym podmiotom (np. współpracownikom), to powinien każdorazowo zadbać o podpisanie umowy o zachowaniu poufności (NDA) z osobą, której udostępnia informacje. 

Która forma ochrony jest najlepsza?

Odpowiedź na to pytanie nie jest oczywista i zależy od konkretnego rozwiązania, które analizujemy. Uzyskanie prawa własności przemysłowej (np. patentu lub prawa ochronnego na wzór użytkowy) może być długotrwałe i wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów. Daje jednak silną ochronę i zdecydowanie ułatwia dochodzenie roszczeń w przypadku ewentualnego naruszenia praw. Uzyskanie patentu nie zawsze będzie jednak możliwe (np. w przypadku programów komputerowych). Będzie można wówczas trzeba poprzestać na ochronie wynikającej z prawa autorskiego (również silnej). Najbardziej problematyczna wydaje się być ochrona know-how, szczególnie z uwagi na trudności związane z ewentualnym dochodzeniem roszczeń w przypadku gdyby doszło do naruszenia. 

W razie pytań zapraszamy do kontaktu: